Eetgewoonten als vegetarisme, veganisme, koosjer, halal, enz. Zijn ze afdwingbaar?

Pixabay

Luc Pauwels

Die vraag is belangrijk in omstandigheden waarin je niet de vrije keuze hebt, zo bijvoorbeeld aan boord van een vliegtuig, in een ziekenhuis of verpleeginrichting, en in een gevangenis.

Luchtvaartmaatschappijen houden al heel lang met de eetvoorkeur van hun passagiers, mits ze die ‘tijdig’ laten kennen. Meestal is daarmee bedoeld: bij de boeking. In hospitalen, sanatoria en andere gezondheidsinstellingen is de regel doorgaans eenvoudig: de behandelende arts heeft het laatste woord.

In gevangenissen zijn er de regels en de rek

Een gedetineerde krijgt drie maaltijden per dag, uit de eigen keuken van de gevangenis. Alle spijzen moeten beantwoorden aan de vastgelegde normen van een evenwichtige voeding. Maar dat zegt natuurlijk niet veel. De meeste gevangenissen bieden meerdere menu’s aan, waaronder meestal ook vegetarische gerechten.

Gedetineerden kunnen om gezondheidsredenen een speciaal dieet krijgen, maar dan wel op medisch voorschrift. Verder houdt de gevangenis ‘binnen de grenzen van het redelijke’ ook rekening met voedingsregels die in een geloofsovertuiging wortelen.

In Nederland staat men verder, maar…

Gedetineerden kunnen in Nederland bij het begin van hun gevangenschap aangeven wat voor soort eten ze willen. Dat kan dus zijn: vegetarisch, halal, koosjer enz. Ook mogen ze aangeven of ze altijd rijst willen, of altijd aardappelen... of wisselend. Daarnaast hebben gevangenen meestal de gelegenheid om zelf te koken in de gevangeniskeukens; ze kunnen dan zelf maken wat ze willen. Veel gevangenen kiezen hiervoor trouwens. Ze kopen dan wekelijks producten uit de gevangeniswinkel en kunnen hiervan koken.

Vegetarische en veganistische maaltijdopties in Nederlandse gevangenissen zijn wel niet altijd beschikbaar. En ze kunnen verschillen in kwaliteit en variatie. Op sommige plaatsen biedt men uitgebalanceerde vegetarische en veganistische opties, maar andere bieden mogelijk beperkte opties die voedingstechnisch tekortschieten.

Wat opvalt is dat het recht op vegetarisch eten in Nederlandse hospitalen nog niet is vastgelegd. Voor gedetineerden is er méér geregeld, stelt de Nederlandse Vegetariërsbond vast. Vaak kan je wel een meegebrachte maaltijd opwarmen en staan er een microgolfoven en een koelkast ter beschikking.

Onverdoofd slachten

Maar wat als voor jouw voedingsvoorkeur onverdoofd slachten nodig is? Sinds 1 januari 2019 is in Vlaanderen het slachten van dieren zonder voorafgaandelijke verdoving verboden. Dit verbod kwam er na een debat in het Vlaamse Parlement in maart 2017 en werd unaniem door alle partijen goedgekeurd. Het verbod geldt eveneens als het onverdoofd slachten van dieren plaatsvindt in het kader van religieuze rituelen.

Ook Wallonië keurde dergelijk verbod goed dat inging op 1 september 2019. Daarmee geldt het verbod op onverdoofd slachten nog niet in heel België. Want in het Brusselse Gewest is dat niet het geval. Bij een stemming in de Brusselse parlement (juni 2022) stemden 42 parlementsleden voor onverdoofd slachten, 38 parlementsleden tegen en acht onthielden zich. Er kwam dus geen verbod op de omstreden slacht methode in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Elk jaar worden in Brussel ongeveer 30.000 dieren onverdoofd geslacht.

Maar dan: het slachthuis van Anderlecht - het enige in het Brusselse gewest - zal zijn milieuvergunning voor slachtactiviteiten niet verlengen na 2028. Er zou wel nog vlees verwerkt en verdeeld worden. Hiermee zou de facto een einde komen aan onverdoofd slachten in Brussel. Of toch niet: het Brussels gewest zou nu overwegen om zelf een nieuw slachthuis op te richten…

Dan maar naar Straatsburg

In 2021 oordeelt het Grondwettelijk Hof in Brussel dat het Vlaamse en Waalse verbod op onverdoofd slachten niet in strijd is met de Belgische grondwet. Daarop trekken een aantal Joodse en islamitische organisaties naar Straatsburg om de Vlaamse en Waalse decreten te betwisten die onverdoofd slachten verbieden. Ze krijgen er ongelijk. 

Volgens het Europees Hof van de Rechten van de Mens 13 februari 2024 hebben de Vlaamse en Waalse autoriteiten een maatregel genomen die ‘in beginsel gerechtvaardigd’ is, want ‘proportioneel voor het nagestreefde doel, te weten de bescherming van het dierenwelzijn als element van de publieke moraal'. Volgens het Hof vormen de Vlaamse en Waalse decreten dus geen inbreuk op de vrijheid van godsdienst of op het non-discriminatiebeginsel.

Hoe kijkt het recht?

Bij disputen over discriminaties belanden de procespartijen geregeld bij het Grondwettelijk Hof. In tegenstelling tot wat je zou denken, kunnen overheid en particuliere instranties wel degelijk discrimineren of een onderscheid maken.

In de loop van de jaren heeft het Grondwettelijk Hof de contouren hiervoor aangegeven. Het onderscheid dient gebaseerd te zijn op: (a) objectieve elementen, (b) een hoger doel te dienen en (c ) proportioneel zijn.

Het is de taak van het Grondwettelijk Hof om bij elke casus telkens opnieuw te duiden wat dit precies betekent. Het Hof beslecht op die wijze soms felle discussies en disputen. Het beslechten van geschillen, het is een belangrijke functie van het recht.